Diklofenak (Diclofenacum) – mechanizm działania, dawkowanie, skutki uboczne

Diklofenak (Diclofenacum) jest przedstawicielem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Jest to dosyć duża grupa leków, która zdobyła znaczną popularność. Najszerzej znanym i najstarszym przedstawicielem tej grupy jest kwas acetylosalicylowy (Aspiryna, Polopiryna S), opracowana przez firmę Bayer przeszło wiek temu. Jednakże, w obecnych czasach popularność tego leku nieco zmalała, ze względu na działania niepożądane (szczególnie niebezpieczne u dzieci). Aktualnie istnieją trzy generacje NLPZ, które różnią się nieco specyfiką działania. Niemniej, wszystkie leki z tej grupy odznaczają się działaniem:

• przeciwzapalnym
• przeciwbólowym
• przeciwgorączkowym

Nie wszystkie NLPZ oddziałują na poszczególne objawy w jednakowym stopniu. I nie wszystkie da się zastosować do łagodzenia każdej w wymienionych dolegliwości.

Cyklooksygenazy, a mechanizm działania NLPZ

Obecnie panuje pogląd, że aktywność farmakologiczna NLPZ jest związana z hamowaniem enzymów – cyklooksygenaz. Enzymy te przeprowadzają wewnątrz komórek reakcję doczepienia cząsteczek tlenu do kwasu arachidonowego, wskutek czego powstają nadtlenki. Reakcja ta zapoczątkowuje cykl przemian, których produktem jest szereg hormonów parakrynowych, takich jak prostaglandyny, tromboksany i prostacyklina (wszystkie należą do grupy związków nazywanych eikozanoidami). Substancje te są aktywatorami reakcji zapalnej, pośredniczą w przekazywaniu bodźców bólowych oraz uczestniczą w termoregulacji (a więc w pojawianiu się gorączki).  Istnieją dwie cyklooksygenazy:

• COX-1 (Cyklooksygenaza-1) – jest enzymem stale obecnym w większości komórek. Uważa się, że jest to dobra cyklooksygenaza, odpowiedzialna za regulację normalnej pracy komórek i tkanek.
• COX-2 (Cyklooksygenaza-2) – enzym indukowalny, a więc zazwyczaj jest nieobecny w komórkach, a pojawia się tylko w pewnych okolicznościach. Sądzi się, że jest to zła cyklooksygenaza, odpowiedzialna za zjawiska patologiczne (np. reakcję zapalną). Stwierdzono bowiem, że ta forma enzymu jest indukowana przez czynniki prozapalne i proonkogenne.

Poszczególne generacje NLPZ różnią się stopniem hamowania poszczególnych postaci enzymu. Leki generacji I najsilniej działają na COX-1, zaś generacji III na COX-2. Wynika to z faktu, iż opracowując coraz nowocześniejsze leki, starano się je ukierunkować na hamowanie złej COX-2. Podsumowując: lecznicze działanie NLPZ jest spowodowane zahamowaniem wytwarzania wspomnianych powyżej eikozanoidów.

Diklofenak – w jakim celu się go stosuje?

Diklofenak jest niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym I generacji. Hamuje on aktywność COX-1 od 4 do 6 razy silniej niż COX-2. Jest on jednym z najsilniej działających przeciwbólowo (wspólnie z ketoprofenem i naproksenem) NLPZ. Silna jest także jego aktywność przeciwzapalna. Wykazuje on także działanie przeciwagregacyjne (hamuje agregację płytek krwi, przez co utrudnia tworzenie się skrzepów). Działanie przeciwgorączkowe tego leku jest stosunkowo słabe. Nasila on wydalanie przez nerki kwasu moczowego, przez co obniża jego poziom w osoczu. Po podaniu doustnym, organizm jest w stanie wykorzystać mniej więcej 50% przyjętej dawki (taka jest jego biodostępność). Wynika to z tego, że po wchłonięciu z jelita spora część leku wędruje bezpośrednio do wątroby i tam jest rozkładana (jest tzw. efekt pierwszego przejścia). Generalnie wchłania się szybko i po podaniu doustnym jest w stanie osiągnąć maksymalne stężenia we krwi w przeciągu dwu godzin. Jest on również dosyć szybko wydalany z organizmu: w ciągu 1 – 2 godzin stężenie diklofenaku we krwi zmniejsza się o połowę. Jednak dzięki temu, że łatwo przenika do wielu narządów (np. do wnętrza stawów) i się w nich kumuluje, okres skutecznego działania jest znacznie dłuższy (do 8 godzin). Diklofenak stosuje się w wielu postaciach farmaceutycznych:

• Tabletki (lub kapsułki) szybko uwalniające lek – w celu uzyskania działania doraźnego i szybkiego
• Tabletki (lub kapsułki) o przedłużonym uwalnianiu – przydatne w leczeniu chorób i bólów przewlekłych
• Żele do stosowania na skórę – omawiany lek bardzo łatwo wnika do warstwy rogowej naskórka (w której ulega akumulacji), stąd wytwarza się wiele takich preparatów do łagodzenia miejscowych dolegliwości
• Plastry do przyklejania na skórę
• Roztwór do iniekcji (dożylnej lub domięśniowej)
• Czopki
• Krople do oczu
• Płyn do płukania jamy ustnej i gardła

Wskazania do stosowania diklofenaku

Diklofenak stosowany jest do łagodzenia wielu dolegliwości. Do najważniejszych należą:

• Choroby narządu ruchu, szczególnie stawów – schorzenia zwyrodnieniowe, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie wielostawowe, zapalenie zesztywniające stawów kręgosłupa, zapalenia mięśni. Jego stosowaniu w ortopedii sprzyja fakt, że z płynu maziowego stawu lek ten jest usuwany znacznie wolniej niż z osocza.
• Bóle o różnym podłożu: nerwobóle, migreny, bóle korzonków, zapalenia nerwów, bóle pooperacyjne.
• Ataki dny moczanowej.
• Urazy, którym towarzyszy stan zapalny, obrzęk i ból. Dobrze się sprawdza przy nadwyrężonych ścięgnach, czy więzadłach.
• Bolesne miesiączki.

Diklofenak
Kliknij i sprawdź ceny!

Działania niepożądane diklofenaku

Działania niepożądane diklofenaku są typowe dla NLPZ. Ich nasilenie może być różne, od względnie łagodnych do kończących się zgonem. Najważniejsze dotyczą zaburzenia pracy układu pokarmowego. Z powodu hamującego działania na produkcję wspomnianych powyżej eikozanoidów, NLPZ zmniejszają wydzielanie śluzu przez błonę śluzową przewodu pokarmowego, a także innych czynników chroniących komórki przed uszkodzeniem (np. jonów wodorowęglanowych w żołądku). Wskutek tego, łatwiej dochodzi do powstawania owrzodzeń, krwawień, a w cięższych przypadkach perforacji. W łagodniejszych przypadkach pojawiać się mogą nudności lub wrażenie dyskomfortu w nadbrzuszu. Diklofenak ma umiarkowaną, jak na NLPZ, skłonność do szkodliwego oddziaływania na przewód pokarmowy (jest łagodniejszy niż np. kwas acetylosalicylowy). Jednak osoby starsze i pacjenci z chorobą wrzodową powinni zachować dużą ostrożność, przy stosowaniu tego leku. Diklofenak działa szkodliwie na wątrobę (jest najbardziej hepatotoksycznym NLPZ). Niewykluczony jest również jego niekorzystny wpływ na nerki. Badania epidemiologiczne wskazują, że użytkownicy opisywanego tutaj leku są bardziej narażeni na takie powikłania jak udar mózgu, czy zawał serca.

Dawkowanie

Doustne postacie leku są sprzedawane wyłącznie na receptę. Bez recepty kupić można jedynie preparaty do stosowania na skórę (których jest bardzo dużo i wiele z nich jest intensywnie reklamowanych w mediach). Maksymalna dobowa dawka omawianego farmaceutyku to 150 miligramów. Przy długotrwałym leczeniu stosuje się jednak mniejsze ilości, zazwyczaj w zakresie od 75 do 100 miligramów na dobę. W sprzedaży jest preparat zawierający, oprócz diklofenaku, mizoprostol, który ma chronić przed uszkodzeniem przewodu pokarmowego. Niestety, u znacznej większości pacjentów ten ostatni związek wywołuje biegunkę.