Jet lag
W bezpośrednim tłumaczeniu na język polski jest to zespół zmiany strefy czasowej występujący nagle. Mówiąc inaczej jet lag to fizjologiczny stan, w których codzienny rytm pracy organizmu zostaje zaburzony. Z tego powodu klasyfikowane jest to mianem zaburzenia okołodobowego rytmu. Najczęściej występuje po długiej, pod względem kilometrów, ale szybkiej, jeśli wziąć pod uwagę prędkość, podróży, w której godzina panująca na miejscu docelowym jest zupełnie inna niż ta, do której przyzwyczajony jest organizm. Dodatkowo transport przebiega po poziomie równoleżnikowym. Najczęstszym problemem są kłopoty ze snem i każda podróżująca osoba może to odczuć.
Jak powstaje ?
Główną przyczyną jet lagu jest homeostaza organizmu, a dokładnie jej zaburzenia i odnoszenie się jej do regulowania procesów biologicznych w sposób samoistny. W każdym organizmie dochodzi do procesów fizjologicznych uzależnionych od dobowego rytmu i połączonego z nim wydzielania hormonów – szczególnie kortyzolu i melatoniny. Wpływ podróży powoduje zaburzenie owych procesów. Organizm znajdując się nagle w innej strefie czasowej, nie jest w stanie tak szybko przyzwyczaić się do zmian jakie się przed nim pojawiły. Wlicza się to zarówno porę dnia, moment snu i samą przemianę materii. Ciało reaguje wtedy objawami chorobowymi.
Objawy
Symptomy jet lagu dzielą się na dwa rodzaje, ale obydwa potrafią dać człowiekowi w kość. Obojętnie czy daleka podróż ma być wakacjami, czy też ważną podróżą biznesową.
- Psychiczne – wlicza się w to ciągłe zmęczenie i senność za dnia i złe samopoczucie. Jednocześnie, gdy nadchodzi noc, osoba cierpiąca na jet lag nie jest w stanie zasnąć. Skoncentrowanie się na jednej rzeczy jest bardzo trudne, nie wspominając o koordynacji ruchowej. Do tego dochodzą napady lęku.
- Fizyczne – przewód pokarmowy przestaje funkcjonować tak jak dotychczas – pojawiają się biegunki albo zaparcia, czasem połączone z nudnościami, ale te mogą równie dobrze występować same. Z powodu przemęczenia człowieka boli głowa, a lęk sprawia nadmierne pocenie. Część osób skarży się nawet, że ich rytm bicia serca został zaburzony i stali się bardziej podatni na choroby.
Chociaż objawy to stan tymczasowy, w znaczącym stopniu mogą obniżyć komfort podróży i czas spędzony w innym miejscu. Zarówno dzieci, w tym niemowlęta, w takim samym stopniu jak dorośli mogą mieć objawy jet lagu. Dobrą wiadomością jest brak wymagania do skonsultowania się z lekarzem. Jednakże jeśli po kilku dniach symptomy nie ustąpią lub staną się naprawdę uciążliwe, a do tego dojdą inne objawy, konsultacja z doktorem jest wymagana.
Czas trwania
To ile czasu trwać będzie jet lag, zależy od ilości stref czasowych jakie zostały przekroczone w czasie podróży. Dyskomfort podróżnych odczuwany jest głównie przez długotrwałe zamknięcie w samolocie, różnice w panującym klimacie, kulturze lub regionalnej diecie. Zazwyczaj ciało potrzebuje jeden dzień na przystosowanie się zmiany jednej lub dwóch stref czasowych. Oznacza to, że przy przekroczeniu 4 stref, organizm powinien wrócić do normy po 2-4 dniach. Jet lag nie jest stanem stałym, a większość populacji dochodzi do równowagi w dość szybkim czasie.
Wschód czy zachód?
Podróżowanie na zachód
Wyruszając w stronę zachodu cykl dobowy wydłuża się, tym samym doba, chociaż na krótki czas, staje się dłuższa. Organizmowi łatwiej jest przyzwyczaić się do tego stanu rzeczy. Po przylocie na miejsce, warto od razu nie kłaść się spać, tylko przemęczyć się do wieczora.
Podróżowanie na wschód
Ze wschodem jest odwrotnie, a sama podróż jest znaczniej uciążliwa. Doba zostaje skrócona (oczywiście w przenośni), a podróżujący będzie miał wrażenie jakby stracił kilka godzin z życia. Pomocne w tym przypadku jest przespanie się w samolocie, tak by po wylądowaniu być gotowym do działania.
Czynnika ryzyka
Chociaż jet lag powstaje głównie przez zbyt szybką zmianę stref czasowych, istnieją pewne czynniki ryzyka, które są w stanie nasilić symptomy lub sprawić, że będą one trwać o wiele dłużej. Zalicza się do nich:
- >2 strefy czasowe – o ile w większości przypadków, organizm człowieka szybko dostosowuje się do nowych warunków po przebyciu dwóch stref czasowych, o tyle jeśli jest ich znacznie więcej, objawy mogą stać się bardziej zauważalne, a niekiedy nawet cięższe do zniesienia.
- Z zachodu na wschód – wybierając się w wyprawy z zachodu na wschód, ludzie mają wrażenie, że czas ich czas się marnuje. Możliwe, że jest to jedna z przyczyn, dlaczego tak trudno jest im przyzwyczaić się do aktualnej strefy czasowej.
- Częste podróże – o ile podróżowanie raz na jakiś czas nie powinno sprawiać problemów, o tyle bycie stewardessą, pilotem lub innymi ludźmi wybierającymi się często służbowo za granice jest dosyć męczące. Ich organizm co chwile musi przystosowywać się do coraz to nowszych stref czasowych, chociaż jeszcze parę godzin wcześniej mógł być w zupełnie innej.
- Warunki panujące podczas lotu – czynnikami ryzyka są warunki w czasie podróży. Wlicza się w to ciągłe unieruchomienia ciała, gdy poruszać można się wyłącznie w obrębie własnego, często ciasnego, fotela, monotonna podróż, gdzie nie ma co robić, do tego żywność, dość duża, a raczej wypadałoby powiedzieć wielka wysokość i ciśnienie panujące w kabinie.
- Złe nawyki – zbytnie stresowanie się, a do tego problemy z zasypianiem przed samą podróżą, mogą spotęgować symptomy.
- Alkohol – do powyższego powinno się wliczyć także spożywanie alkoholu podczas lotu. Warto dodać, że jednostki wypite na wysokości liczą się podwójnie w porównaniu z tymi wypitymi na lądzie.
- Wiek – ludzie starsi, z powodu wolniejszego funkcjonowania ich organizmu niż osoby młode, mogą wolniej przystosować się do panującej strefy czasowej i klimatu.
Zapobieganie
Na szczęście z jet lagiem można walczyć, chociażby poprzez zapobieganie mu lub minimalizowanie ryzyka wystąpienia jego symptomów.
- Woda zamiast alkoholu/kofeiny – Alkohol i kofeina powinny być odstawione co najmniej na dzień przed planowanym lotem, a najlepiej również w jego czasie i dzień po nim. Spowodować one mogą odwodnienie się organizmu i zaburzenie dobowego rytmu snu. Do tego mogą wystąpić nudności zakończone wymiotami i dyskomfort. Zamiast tego lepiej jest pić dużo wody, szczególnie w czasie trwania lotu. W środku samolotu panuje dość sucha atmosfera, a woda może zaradzić jej negatywnym skutkom.
- Poruszanie się w samolocie – w czasie lotu warto się poruszać, szczególnie jeśli lot jest bardzo długi. Nie muszą to być intensywne ćwiczenia fizyczne, tylko zwykłe wstanie i przejście się po pokładzie, na przykład co 1-2 godziny. Jeśli będzie się tylko siedzieć na fotelu, obieg krwi do/w nogach może zostać spowolniony.
- Wizyta u lekarza – przed samą podróżą należy udać się na wizytę do doktora, szczególnie u osób z przewlekłymi chorobami, które powinny być stale monitorowane. Takie spotkanie pozwoli na omówienie aktualnego stanu zdrowia pacjenta, a do tego sposobu leczenia w czasie wyjazdu i przy ewentualnym jet lagu.
- Dobra kondycja fizyczna – przed samą podróżą dotychczasowe ćwiczenia fizyczne powinny być kontynuowane i połączone ze zbilansowaną dietą i wypoczynkiem. Da to szanse na szybsze dostosowanie się do warunków czekających podróżującego po dotarciu na miejsce. Jeśli się tego nie robi, warto rozważyć taką opcję.