Czym jest jonoforeza?
Jonoforeza należy do zabiegów fizykoterapeutycznych opierających się na działaniu prądu stałego, znajduje się więc w dziedzinie elektrolecznictwa.
Istotą zabiegu jest wprowadzenie do organizmu odpowiednio dobranego leku wykorzystując do tego celu dwie elektrony (katodę oraz anodę). W zależności od rodzaju wybranego leku umieszcza się go pod jedną lub pod drugą elektrodą.
Dużą zaletą jonoforezy jest właśnie fakt wprowadzania leku do ciała nie obciążając układu pokarmowego czy wątroby. Uzyskane działanie jest miejscowe.
Na czym dokładnie polega jonoforeza?
W roztworach wodnych zachodzi proces samorzutnego rozpadu cząstek elektrolitów na cząsteczki dodatnie lub ujemne, zwane jonami. W polu elektrycznym wykorzystywanym podczas zabiegu jony przesuwają się w kierunku katody (elektroda ujemna) lub w kierunku anody (elektroda dodatnia) w zależności od tego, jaki ładunek posiadają. W skrócie – jony ujemne odpychane są przez elektrodę ujemną i przyciągane przez dodatnią. W przypadku jonów dodatnich sytuacja ma się odwrotnie.
Do jonoforezy można więc używać wyłącznie związków chemicznych (leków), które ulegają dysocjacji elektrolitycznej. Przed wykonaniem zabiegu należy sprawdzić, czy dany lek ulega temu procesowi oraz jaki ładunek ma jon, który zostanie wprowadzony do tkanek. Bez tej wiedzy niemożliwe będzie określenie pod którą elektrodę nałożyć substancję, a tym samym niemożliwe będzie przeprowadzenie jonoforezy.
Jak przygotować zabieg?
Metodyka jonoforezy jest bardzo zróżnicowana, ponieważ przebieg procesu może różnić się w zależności od okolicy ciała oraz od wykorzystywanego leku. Można jednak ustalić pewne stale obowiązujące zasady.
Pierwszym krokiem jest wywiad z pacjentem oraz stwierdzenie, czy nie istnieją przeciwwskazania do wykonania zabiegu. Następnie pacjent powinien zostać uświadomiony jakie ewentualne skutki uboczne mogą wystąpić, jakie uczucie będzie towarzyszyło podczas procesu oraz jak powinien się zachować.
Następnie ma miejsce przygotowanie danej osoby do zabiegu. Należy bardzo dokładnie oczyścić i odtłuścić skórę alkoholem, szczególnie jeśli wcześniej stosowano w tym miejscu kremy lub maści. Istnieje pewna zasada, że jonoforezę można wykonywać dopiero po upływie tygodnia od zakończenia stosowania miejscowo maści lub żelów. Należy zdjąć wszelkie metalowe przedmioty, takie jak łańcuszki, kolczyki czy spinki.
Rozmiar elektrod powinien być uzależniony od wielkości leczonego miejsca oraz od rodzaju schorzenia. Materiał, z którego się je wykonuje powinien być czystą cyną, ponieważ inne metale mogą wchodzić w reakcje z jonami.
Zarówno elektrody jak i mokre gazy nie mogą się ze sobą stykać. Dawka zwykle stosowana jest słaba, ponieważ już niewielkie natężenie prądu umożliwi rozpad substancji leków oraz ich wchłanianie.
Przebieg jonoforezy
Jeśli skóra zostanie odpowiednio oczyszczona, należy przygotować odpowiednio gruby kawałek gazy (przeważnie 1,5-2 cm). Rozmiary podkładu muszą być większe niż wymiary blaszki elektrody. Jest to niezwykle ważne, ponieważ bezpośredni kontakt elektrody ze skórą może powodować poparzenia oraz inne urazy. W pierwszej kolejności na skórze umieszcza się niewielki kawałek cienkiej gazy z lekiem, a bezpośrednio na nią kładzie się przygotowany wcześniej, wilgotny podkład. Na wierzchu zostaje umieszczona odpowiednia elektroda. Całość obwiązana zostaje nieprzemakalną folią, a następnie bandażem elastycznym w celu lepszej stabilizacji oraz zabezpieczenia całości. Folia ma chronić bandaż przed zmoczeniem. W skrócie, cały przebieg wizyty u fizjoterapeuty przebiega następująco:
- Wywiad (rozmowa) z fizjoterapeutą
- Dostarczenie pacjentowi wszelkich informacji na temat przeprowadzanego zabiegu
- Przygotowanie pacjenta do zabiegu
- Przygotowanie niezbędnych przedmiotów i nastawienie aparatury
- Aplikacja leku oraz umieszczenia gaz i podkładów na ciele pacjenta
- Zabezpieczenie elektrod bandażem i folią
- Włączenie aparatury
Po włączeniu aparatury można poczuć w ciele delikatne, przyjemne mrowienie, jednak nie jest to warunek konieczny do tego, aby zabieg przyniósł oczekiwane efekty.
Czas trwania zabiegu powinien wynosić około 15-20 minut. Natężenie prądu ustala się według odczuć pacjenta, jednakże maksymalna dawka, której nie wolno przekraczać, wynosi 0,2 mA/cm2. Jedna seria obejmuje 10-15 zabiegów wykonywanych codziennie lub co drugi dzień. Należy pamiętać, że gaza nasączona lekiem może być użyta wyłącznie jeden raz. Należy zapewnić maksimum higieny i sterylności. Podkłady pośrednie (tj. gazy nasączone wodą) mogą być używane wielokrotne, jednak za każdym razem należy je bardzo dokładnie przepłukać.
Postępowanie po zabiegu
Niekiedy po zabiegu mogą pojawić się odczyny (skutki uboczne) takie jak: zaczerwieniona skóra, świąd, opuchlizna, a nawet uczucie gorąca. Takie objawy świadczą najczęściej o zbyt dużym natężeniu prądu lub o powstaniu reakcji alergicznej na zastosowany lek. W takich sytuacjach należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, który stwierdzi czy konieczna jest rezygnacja z jonoforezy.
Nie ma specjalnych zaleceń, co należy robić po zabiegu. Nie ma przeciwwskazań do kierowania pojazdami mechanicznymi ani do wykonywania określonych prac.
Przeciwwskazania do zabiegu
- ropne stany zapalne skóry i tkanek
- wypryski
- porażenia spastyczne
- gorączka
- nowotwory
- zaburzenia czucia
- rozrusznik serca
- uczulenie na lek
- metale w ciele pacjenta
- miażdżyca
Wskazania
Do wskazań należą głównie: blizny, przykurcze, zapalenia pochewek ścięgnistych, zapalenie krtani, nerwobóle, zapalenie ucha środkowego, stany pourazowe mięśni i stawów, utrudniony zrost kości, zespoły bólowe, trądzik, zwiotczenia mięśni, rozszerzone naczynia krwionośne czy polineuropatie.
Leki oraz ich zastosowanie
- jonoforeza jodu pozwala zmniejszyć blizny oraz przykurcze bliznowate
- jonoforeza wapnia pomaga przy stanach zapalnych gałki ocznej, zespole Sudecka, naczynioruchowych zaburzeniach obwodowych oraz utrudnionym zroście kostnym
- jonoforeza cynku ma zastosowanie przy trudno gojących się owrzodzeniach i drożdżycy paznokci
- jonoforeza lidokainy lub prokainy leczy nerwobóle, rwę kulszową, bóle głowy, dychawicę oskrzelową oraz zaburzenia wymowy
- jonoforeza histaminy wykorzystywana jest przy odmrozinach, rwie kulszowej, przewlekłych stanach zapalnych stawów i elementów okołostawowych
- jonoforeza epinefryny ma działanie podobne jak lidokaina
- jonoforeza antybiotyków sprawdza się podczas leczenia bakteryjnych stanów zapalnych
- jonoforeza hydrokortyzonu leczy stany zapalne skóry i tkanek miękkich, stany zapalne gałek ocznych, a także zapalenia drobnych stawów i pochewek ścięgnistych
- jonoforeza tolazoliny wykorzystywana jest w przypadku zaburzeń ukrwienia obwodowego i zaburzeń ukrwienia nerwu wzrokowego
Innym lekiem wykorzystywanym do jonoforezy może być penicylina, która ma działanie bakteriobójcze. Leki z ładunkiem ujemnym, takie jak Jodek Potasu, Penicylina czy Hydrokortyzon należy umieścić pod katodą, a leki z ładunkiem dodatnim takie jak prokainę, lidokaina czy histamina – pod anodą.