Ketoza to naturalny stan metaboliczny. Polega on na wytwarzaniu ciał ketonowych z tłuszczu i równoczesnym wykorzystywaniu ich zamiast energii pochodzącej z węglowodanów. W taki stan metaboliczny bardzo łatwo zapaść prowadząc dietę ketogeniczną, która opiera się na spożywaniu niskich ilości węglowodanów a wysokiej zawartości tłuszczów.
Poza szybką utratą masy ciała ketoza może mieć szereg korzyści zdrowotnych. Niektóre z nich mają zaskakujący charakter, ponieważ ketoza pomaga zmniejszyć częstotliwość i ilość drgawek u dzieci chorujących na padaczkę.
Co to jest ketoza?
Ketoza to stan metaboliczny, w którym tłuszcz dostarcza najwięcej energii dla organizmu. Występuje tylko wtedy, gdy istnieje ograniczony dostęp do glukozy – cukrów. Ketoza najczęściej kojarzona jest z dietami ketogenicznymi i niskokalorycznymi. Bardzo często występuję u kobiet w ciąży, niemowląt oraz osób będących na głodówce. Aby przejść w stan ketozy, przeciętny człowiek musi ograniczyć spożywanie węglowodanów do minimum, a więc do 20 gramów dziennie. Takie postanowienie wymaga usunięcia pewnych produktów spożywczych z diety, takich jak zboża, słodycze i słodkie napoje bezalkoholowe.
Niekiedy, ketoza wymaga wyeliminowania roślin strączkowych, ziemniaków i owoców. Gdy przestrzega się diety o bardzo niskiej zawartości węglowodanów, poziom hormonu insuliny spada, a kwasy tłuszczowe są uwalniane z zapasów tkanki tłuszczowej w bardzo dużych ilościach. Wiele z tych kwasów tłuszczowych przenosi się do wątroby, gdzie są utleniane i przekształcane w ketony (lub ciałka ketonowe). Właśnie te cząsteczki dostarczają energii organizmowi. W przeciwieństwie do kwasów tłuszczowych, ketony mogą przenikać przez barierę krew-mózg i dostarczać energię dla mózgu przy braku glukozy.
Zalety ketozy
Ketony mogą dostarczać energię dla mózgu. Choć wiele teorii próbuje tą tezę obalić, mózg potrafi funkcjonować bez węglowodanów. To prawda, że glukoza jest preferowana i że istnieją pewne komórki w mózgu, które nadrzędnie wykorzystują glukozę do pracy. Jednak duża część mózgu może również wykorzystywać ketony do wytwarzania energii, na przykład podczas głodu lub gdy dieta ma niską zawartość węglowodanów.
W rzeczywistości, po zaledwie trzech dniach głodu mózg dostaje 25% swojej energii z ketonów. Podczas długotrwałego głodu liczba ta wzrasta do około 60%. Ponadto organizm może wykorzystywać białko do produkcji niewielkiej glukozy, której mózg nadal potrzebuje podczas ketozy. Ten proces nazywa się glukoneogenezą. Ketoza i glukoneogeneza są doskonale zdolne do zaspokajania potrzeb energetycznych mózgu.
Ketoza a kwasica ketonowa
Ludzie często mylą się proces ketozy z kwasicą ketonową. Podczas gdy ketoza jest częścią prawidłowego metabolizmu, kwasica ketonowa jest niebezpiecznym stanem metabolicznym, który może być śmiertelny, jeśli nie jest leczony. W kwasicy ketonowej strumień krwi jest zalewany niezwykle wysokim poziomem glukozy (cukru we krwi) i ketonów.
Kiedy tak się dzieje, krew zostaje skwaszona a taki stan jest bardzo szkodliwy. Kwasica ketonowa najczęściej kojarzona jest z niekontrolowaną cukrzycą typu 1. Może również wystąpić u osób z cukrzycą typu 2, chociaż jest to mniej powszechne. Ponadto poważne nadużywanie alkoholu może prowadzić do kwasicy ketonowej.
Ketoza a padaczka
Padaczka jest zaburzeniem mózgu charakteryzującym się nawracającymi napadami drgawkowymi. To bardzo powszechny stan neurologiczny, dotykający około 70 milionów ludzi na całym świecie. U większości pacjentów leki przeciwpadaczkowe mogą pomóc w kontrolowaniu napadów. Jednak pomimo stosowania tych leków u około 30% pacjentów nadal występują napady padaczkowe.
Już na początku lat dwudziestych XX wieku wprowadzono dietę ketogeniczną jako sposób na leczenie padaczki u osób, które nie reagują na leczenie farmakologiczne. Tego typu dietę stosowano głównie u dzieci. Tylko niektóre badania wykazały jakieś korzyści. Jedną z nich było znaczne zmniejszenie ilości napadów.
Ketoza a utrata wagi
Dieta ketogeniczna jest popularną dietą odchudzającą, bardzo często wykorzystywaną w analizach naukowych. W rzeczywistości wiele badań wykazało, że diety ketogenne prowadzą do znacznie większej utraty masy ciała niż diety o niskiej zawartości tłuszczu. Jedno z badań dowiodło dwukrotnie większą utratę masy ciała wśród osób stosujących dietę ketogenną, w porównaniu z dietą o niskiej zawartości tłuszczu i ograniczonej kaloryczności. Co więcej, ludzie czują się mniej głodni. Z tego powodu generalnie nie ma potrzeby liczenia kalorii na tej diecie.
Analizy ketozy
Ketoza i dieta ketogeniczna mogą mieć również inne działanie terapeutyczne. Obecnie są one badane pod kątem leczenia różnych schorzeń. Między innymi analizy dotyczą:
- Chorób serca: zmniejszenie liczby węglowodanów w celu uzyskania ketozy może poprawić czynniki ryzyka chorób serca, takie jak trójglicerydy we krwi, cholesterol całkowity i cholesterol HDL.
- Cukrzycy typu 2: dieta może zwiększyć wrażliwość na insulinę nawet o 75%, a w przypadku niektórych pacjentów można wstrzymać leczenie.
- Zespołu metabolicznego: dieta ketogenna może poprawić wszystkie główne objawy zespołu metabolicznego, w tym wysoki poziom trójglicerydów, nadmiaru tłuszczu i podwyższone ciśnienie krwi.
- Choroby Alzheimera: dieta ketogenna może być korzystna dla pacjentów z chorobą Alzheimera.
- Choroby nowotworowej: niektóre badania sugerują, że dieta ketogeniczna może pomóc w terapii nowotworowej.
- Choroby Parkinsona:niektóre objawy tej choroby mogą zniknąć nawet po miesięcznym stosowaniu diety.
Skutki uboczne
Istnieje kilka potencjalnych skutków ubocznych, które mogą wystąpić w przypadku ketozy i diet ketogenicznych. Należą do nich bóle głowy, zmęczenie, zaparcia, wysoki poziom cholesterolu i nieświeży oddech. Jednak większość objawów ma charakter tymczasowy i powinna zniknąć w ciągu kilku dni lub tygodni. Bardzo rzadkim może okazać się pojawienie kamieni nerkowych po stosowaniu diety.