Na nietolerancję laktozy cierpi ok. 25% Polaków, chociaż w większości jest to stan przejściowy. Rzadko jest ona wynikiem wrodzonych nieprawidłowości trawiennych, najczęściej z wiekiem organizm traci zdolność trawienia cukru mlecznego, składnika mleka. Pojawia się wtedy, gdy w organizmie człowieka zabraknie laktazy, czyli enzymu niezbędnego do rozkładu laktozy. Gdy osoba dotknięta nietolerancją laktozy spożywa jednak mleko lub produkty zawierające laktozę, pojawią się odczuwalne dolegliwości układu pokarmowego.
Rodzaje nietolerancji laktozy
Z uwagi na różny sposób nabywania nietolerancji laktozy, dzielimy ją na:
- nietolerancję laktozy wrodzoną, która jest niezwykle rzadkim zjawiskiem, w takim przypadku niemowlę w ogóle nie wytwarza laktazy i od pierwszych godzin swojego życia musi być karmione sztucznym mlekiem pozbawionym mlecznego cukru
- pierwotną nietolerancję laktozy, która występuje wówczas, gdy dana osoba w dzieciństwie tolerowała mleko a dopiero w okresie dojrzewania zaczęła na nie reagować dolegliwościami układu trawiennego
- wtórną nietolerancją laktozy, która wytwarza się wskutek niektórych urazów czy chorób, najczęściej jest to uszkodzenie błony śluzowej jelita
Przyczyny nietolerancji laktozy
Przyczyną nietolerancji laktozy może być dziedziczny niedobór laktazy, spowodowany polimorfizmem genu LCT, czyli genu laktozy. Bardzo często, w okolicach drugiego roku życia , czasem wcześniej, w organizmie dziecka zmniejsza się aktywność laktazy, która może osiągnąć nawet 5% swojej pierwotnej, wcześniejszej aktywności. Tego rodzaju dziedziczna nietolerancja rzadko występuje u niemowląt i dzieci, a najczęściej dochodzi do niej już u osoby dorosłej lub przynajmniej w wieku dojrzewania. Choroba jest dziedziczona w sposób recesywny.
Nietolerancja laktozy może mieć miejsce wskutek alaktazji-wrodzonego niedoboru laktozy. Bezpośrednią przyczyną powstania choroby jest defekt metaboliczny, uwarunkowany genetycznie. Sprawia on, że organizm dotkniętej nim osoby nie jest w stanie produkować laktazy. W takich przypadkach choroba pojawi się już u noworodka, natychmiast po pierwszym posiłku w postaci mleka matki lub mleka modyfikowanego, które będzie zawierało laktozę. Ten typ nietolerancji może być kolejno przekazywany potomstwu w drodze dziedziczenia.
Wtórny, czyli nabyty niedobór laktazy również może wywołać nietolerancję na cukier mlekowy. Tworzy się w wyniku przebytych chorób lub urazów uszkadzających nabłonek wraz z kosmkami jelitowymi, odpowiedzialnymi za produkcję laktazy. Najczęściej nietolerancję wtórną powodują choroby:
- choroba Leśniowskiego-Crohna
- zespół krótkiego jelita
- celiakia
- infekcje żołądkowo-jelitowe wywołane przez bakterie
- zakażenia pasożytnicze
- choroba Duhringa
- choroba Whipple’a
- alergie pokarmowe
- mukowiscytoza
a także:
- niektóre leki
- antybiotyki
- leki niesterydowe przeciwzapalne
- kwas acetylosalicylowy
- alkohol
- chemioterapia
- promieniowanie jonizujące
- niedożywienie
- długotrwała dieta bezmleczna
Jedną z postaci nietolerancji laktozy jest też tymczasowa forma tej choroby, która może wystąpić u dziecka , wcześniaka narodzonego przed 34 tygodniem tygodniem. Występuje wówczas rozwojowy niedobór laktazy, który z czasem, czyli wtedy, gdy jelita podejmą produkcję laktazy, ustępuje.
W jakich produktach znajduje się laktoza?
Laktoza głównie, chociaż nie wyłącznie znajduje się w mleku oraz produktach mlecznych oraz:
- mleku krowim, kozim i owczym
- mleku w proszku
- jogurtach
- kefirze
- maślance
- serach
- lodach
- śmietanie
- chlebie i wyrobach piekarniczych
- czekoladzie
- płatkach śniadaniowych
- zupie instant
- słodyczach
- niektórych lekach
- wędlinach
Objawy nietolerancji laktozy
Objawy nietolerancji laktozy są o tyle trudne do wskazania u chorego, że przypominają wiele innych chorób układu pokarmowego, najczęściej występują:
- biegunki o kwaśnym zapachu
- wzdęcia
- bóle brzucha
- gazy
- kolki
- nudności
- wymioty
Określone objawy i ich nasilenie zależy od dawki spożytej laktozy oraz upośledzenia produkcji laktazy. Dlatego nie u każdego pacjenta będą one tożsame. Objawy nietolerancji laktozy nie muszą występować od razu, najczęściej pojawiają się po kilku czy kilkunastu godzinach od spożycia posiłku zawierającego cukier mleczny. To dodatkowo komplikuje rozpoznanie choroby.
Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?
W rozpoznaniu nietolerancji laktozy pomaga:
- Analiza pH stolca, jeżeli wskazuje ona na odczyn kwaśny, może to oznaczać nietolerancję pokarmową.
- Wodorowy test oddechowy, który polega na podaniu określonej ilości laktozy. Następnie mierzy się stężenie wodoru w oddechu. Jeżeli w oddechu zostają przekroczone normy stężenia, będzie to wskazywać na nietolerancję laktozy. Przyczyną wysokiego stężenia będzie proces fermentacji zachodzący w jelicie grubym, podczas którego wydziela się wodór, wydychany powoli na zewnątrz. To badanie jak do tej pory stanowi miarodajny test pomocniczy w diagnozowaniu choroby.
- Próba eliminacyjna, która polega na zastosowaniu diety pozbawionej laktozy. W jej trakcie trzeba obserwować, czy występujące wcześniej objawy zniknęły a po ponownym podaniu cukru mlekowego, czy się pojawiły.
- Test podawania laktozy doustnego, gdy pacjentowi podaje się czystą laktozę i mierzy w ślad za tym poziom glukozy we krwi.
- Badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy, czyli LCT. Badanie to wykonuje się, by wykluczyć hipolaktazję u osoby dorosłej.
- Endoskopia, to z kolei inwazyjna metoda diagnostyki. W trakcie badania pobiera się wycinek jelita cienkiego i bada się na obecność laktazy. To jedna z najskuteczniejszych metod.
Warto też pamiętać, że nietolerancja laktozy nie jest tożsama z nietolerancją na mleko. Nietolerancja mleka wynika z reakcji organizmu na alergen, którym jest białko mleka.