Ścięgna są nieodłącznie powiązane z mięśniami człowieka – powodują przełożenie skurczu mięśniowego na kości, wywołując przy tym ruch stawu. Ilość ścięgien nie jest do końca określona, ponieważ wciąż nie wiemy dokładnie, ile mięśni funkcjonuje w ramach naszego organizmu. Ilość mięśni naukowcy szacują pomiędzy 200 a 500, co stanowi znaczną rozbieżność. Ciekawostką jest fakt, iż ścięgien nie posiadają mięśnie mimiczne, dzięki którym ludzkie twarze potrafią czytelnie wyrażać emocje. W tym przypadku są one przyczepione bezpośrednio do skóry, dzięki czemu mimika twarzy pozostaje delikatna. Budowa ścięgien jest skomplikowana, składają się:
- z włókien kolagenu – białka tkanki łącznej, charakteryzuje się wysoką odpornością na naprężanie i jest odpowiedzialny za elastyczność tkanek – ten zaliczany do typu I, stanowi znaczący składnik budowy ścięgien. Włókna kolagenowe są stosunkowo grube, tworzą pęczki oraz składają się z fibryli, czyli włókienek – prążkowanych.
- z substancji podstawowej – przypominającej sieć molekularną, która wiąże znaczne ilości wody podtrzymując komórki oraz włókna oraz dostarcza substancje odżywcze do komórek,
- z fibrocytów – komórek tkanki łącznej.
Mięśnie przyczepiają się do kości z jednej strony za pomocą brzuśca – pęczka włókien mięśniowych, z drugiej za pomocą ścięgna. Same ścięgna mają możliwość nieznacznego rozciągnięcia się, a ich kształt zależy od rodzaju mięśnia, z którym współwystępują:
- mięśnie wrzecionowate występujące przeważnie w kończynach, wspierają ścięgna o kształcie walca,
- mięśnie płaskie, które występują w obrębie brzucha, pozostają wspierane przez ścięgna o podobnym kształcie.
Najdłuższe ścięgna występują w miejscach, w których mamy do czynienia ze sporymi mięśniami – w kończynach górnych oraz dolnych – takich jak przedramię, ręka, stopa, podudzie. Ścięgno Achillesa jest najdłuższym oraz najmocniejszym spośród wszystkich ścięgien człowieka. Mierzy około 15 centymetrów i jest w stanie wytrzymać nacisk do 350 kilogramów. Położone jest w tylnej części podudzia i łączy mięsień płaszczkowaty – należący do mięśnia trójgłowego łydki i mięsień brzuchaty – położony w tyle podudzia – z kością piętową. Dzięki niemu człowiek może zginać stopę podeszwowo, czyli na przykład stanąć na palcach, skakać, biegać i bez problemu wejść po schodach.
Urazy
Ścięgno Achillesa, swoją nazwę zawdzięcza mitycznemu bohaterowi, którego jedynym słabym punktem była właśnie pięta. To jej, jako jedynej części ciała, matka nie zanurzyła w cudownych wodach Styksu, w których kąpiel gwarantowała nieśmiertelność. Achilles zginął wiele lat później ugodzony strzałą swego przeciwnika dokładnie w miejsce, którego nie chroniły tajemnicze moce. Ścięgno to, jako nadzwyczajnie wrażliwe i mocno eksploatowane, ulega częstym uszkodzeniom. Najczęstszą przyczyną kontuzji w tym obrębie są:
- intensywne ćwiczenia, w tym biegi bez wcześniejszego, odpowiedniego przygotowania,
- trening w siłowni bez konsultacji ze specjalistą,
- noszenie niedopasowanych butów z wyjątkowo twardym napiętkiem w przypadku osób o szpiczastej budowie kości pięty.
Urazom ulegają zazwyczaj:
- mężczyźni w średnim wieku, którzy forsują mięśnie, zapominając o coraz gorszym, wraz z wiekiem, ukrwieniu mięśni i ścięgien,
- osoby z nadwagą, obciążające ścięgna intensywnymi biegami,
- osoby trenujące biegi na twardym podłożu – na asfalcie, chodniku,
- osoby biegające pod górę, po schodach,
- zawodowi sportowcy, u których przyrost masy mięśniowej wpływa na znaczne osłabienie ścięgien,
- osoby przyjmujące niedozwolone sterydy anaboliczne, wspomagające szybki przyrost masy mięśniowej – ścięgna nie nadążają we wspieraniu napompowanych mięśni,
- kobiety nadużywające butów na obcasach.
Objawy oraz mechanizmy uszkodzenia
Do głównych symptomów zwiastujących kłopoty ze ścięgnem Achillesa, możemy zaliczyć:
- narastający wraz z czasem ból w okolicy zetknięcia się ścięgna z piętą,
- sztywność w okolicy podudzia,
- osłabienie mięśni podudzia,
- ból, który staje się intensywniejszy przy próbie przejścia kilku kroków,
- opuchliznę oraz przeczulenie, pojawiające się w okolicy urazu,
- wrażenie „skrzypienia” ścięgna, występujące przy próbie dotknięcia.
Ścięgno Achillesa może zostać uszkodzone w sposób ostry lub przewlekły. W przypadku uszkodzenia ostrego, najczęściej dochodzi do częściowego lub całościowego jego zerwania. Przewlekłe uszkodzenia, dotyczą stanu zapalnego pojawiającego się w okolicy ścięgna lub zwyrodnienia. Do zapalenia dochodzi na skutek przeciążenia układu mięśniowego. Zerwanie ścięgna natomiast bardzo często zdarza się w pozycji, w której stopa jest ustawiona z zadartymi palcami – przeważnie ścięgno zostaje przerwane w miejscu o najsłabszym ukrwieniu, czyli w odległości od około 3 do 6 centymetrów ponad guzem piętowym, w trakcie wykonywania wysiłkowych czynności fizycznych.
Leczenie
Leczenie zerwanego lub naciągniętego ścięgna jest kłopotliwe i może zająć nawet pół roku. Lekarz ortopeda zleca przyjmowanie leków przeciwbólowych oraz powstrzymanie się od wysiłku fizycznego. Idealnie sprawdzają się zabiegi z zakresu fizjoterapii, mające na celu delikatne wzmocnienie i rozciągnięcie ścięgna. Polecany jest także masaż i akupunktura, poprawiająca ukrwienie. Nowością jest terapia przy udziale fal uderzeniowych o wysokiej mocy.
W szczególnych przypadkach lekarz może zaordynować wykonanie zabiegu chirurgicznego, podczas którego wycina się zniszczony fragment ścięgna.